Zelfbescherming: de burger

Zelfbeschermingsmaatregelen voor de burger werden al in vredestijd gepromoot, getuige dit pamflet wat een overdruk is uit Luchtgevaar nr. 8 uit 1935.

Deze brochure windt er geen doekjes om: het individu moet voor zichzelf zorgen....

Dit zelfde boekje van dr. M.L. van der Stempel verscheen in 1937 ook in de Blauw Wit serie van LaRiviere & Voorhoeve uit Zwolle. Een andere omslag maar inhoudelijk gelijk. 

In de bovenstaande brochure legt de schrijver ook uit dat hij het standpunt vertegenwoordigt dat door de regering en de NVL (De Ned. Vereeniging voor Luchtbescherming) wordt uitgedragen. De overheid was zich er pijnlijk van bewust dat zij niet afdoende voor de burger zou kunnen instaan. De burger was zelf aan zet. 

De zelfbescherming van de burger werd georganiseerd in de blokbescherming. Met het argument dat samenwerking tot grotere mogelijkheden en grotere kans op redding zou leiden werden burgers aangespoord zich aan te melden bij de blokploegen. Daarnaast moest elke burger ook verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen huishouden. Blokbescherming en zelfbescherming zijn dus wel verschillende termen maar bedoelden eigenlijk hetzelfde: zelfredzaamheid van burgers bevorderen, zowel individueel als in groepsverband. 

Lukt het je niet alleen dan is bij luchtgevaar zeker een goede buur beter dan een verre vriend!

Een oproep van dhr Wordeling uit de Rochussenstraat in Rotterdam. Waarschijnlijk een blokhoofd?

Pamflet van een landelijke voorlichtingsactie van de "hoofd inspectie voor de bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen".

Bij voorkomende noodsituaties was men zich ook bewust van de zielennood, getuige dit bidprentje: 

Dit tegeltableau, gemaakt in Gouda, was van het echtpaar Pinxter uit Amsterdam. 

Een registratiekaart die aan de binnenzijde van de voordeur of bij de elektriciteitsmeter kon worden opgehangen vermeldde alle inwoners van het pand.

Zo kon snel gecontroleerd worden of alle inwoners in een getroffen pand waren gered..of niet...  

Links gedrukte exemplaren van registratiekaarten uit Rotterdam, in het midden een getypte versie uit Hoogezand en rechts een gedrukte gezinskaart uit Delft.

Een pamflet uit Winschoten spreekt niet over zelfbescherming maar gezinsbescherming en legt uit wat er aan maatregelen genomen kunnen worden om het hele gezin te sparen. 

Een zelfde soort insteek kiest kapitein A.W. Claasen in zijn brochure over voorzorgs- een beveiligingsmaatregelen met het oog op gasaanvallen. Deze brochure is gericht aan de gezinshoofden. 

De middelste brochure, met stempel 'Rhoon', is volledig gericht op de gezinsbescherming. 

Dat gezins- en blokbescherming hand in hand gaan wordt uitgelegd in de rechter brochure. Op de achterzijde staat ook de inhoud vermeld van een drietal gezinsbeschermings-cursussen. 

Om hun kind snel te kunnen identificeren, kochten ouders het kinderlegitimatiebewijs van het Nederlandsche Roode Kruis. Getoond exemplaar is op naam van Robert uit Den Haag (geboren september 1935 en dus 5-9 jaar tijdens de oorlogsjaren.)

Een andere brochure voor zelfbescherming bij luchtgevaar is nummer honderd uit de Libellen-serie van Bosch en Keuning: "Hoe kan ik mij beveiligen?" 

Het nationaal consultatiebureau voor luchtbescherming in Hilversum bracht ook een brochure uit met practische wenken voor klein en groot: "Hoe bescherm ik mij tegen luchtaanvallen?"

Soms kostte het wat moeite om het gezond verstand aan te boren. Bij de gevechten en en rond Rotterdam in mei 1940 stonden mensen niet alleen op straat toe te kijken maar soms zelfs van dichtbij de schutters aan te moedigen... ze hadden nog geen idee van het gevaar voor zichzelf. Posters om mensen te bewegen een schuil-plaats te zoeken en een metalen bord afkomstig uit Alkmaar.

Dhr. van Deinse uit Rotterdam, leraar aan het Erasmiaans Gymnasium aldaar, vond na een onrustige nacht injuni 1940 granaatscherven van het luchtafweergeschut die hij bewaarde met een beschrijving en krantenartikel van die dag. 

Dit inktstel met briefopener, gemaakt van twee bomscherven, werd hoogstwaarschijnlijk door een metaalbewerker uit Rotterdam gemaakt. De bomscherven zijn gedateerd respectievelijk april 1941 en juli 1941.

Bij het sneuvelen van ruiten kon er aan het begin van de oorlog nog vlot een nieuwe ruit geplaatst worden. naarmate de oorlog vorderde werd vensterglas steeds schaarser. Noodruiten van karton met, tussen de lagen karton, kleine stukjes glas achter de ronde openingen.

Een aankondiging in Heemstede waarschuwt burgers onder andere om de ramen en deuren te openen; er wordt een projectiel onschadelijk gemaakt door experts van de Duitse Wehrmacht. En mocht het toch fout gaan, dan telt een gewaarschuwd mens voor twee...

Een wegwijzer naar een openbare schuilplaats voor 180 personen, naar het Duitse model (zie rechts).

Niet alleen openbare schuilgelegenheden werden aangelegd; burgers werden ook aangemoedigd om zelf een schuilplaats in te richten. Een gasfiltertoestel voor een schuilplaats kan het gebruik van individuele gasmaskers overbodig maken. Deze folder van technisch Bureau Duiker prijst een dergelijk toestel aan.

Allerlei folders en brochures werden uitgebracht om juist de burger te doordringen van de gevaren.

Een pamflet met maatregelen voor zelfbescherming uit de gemeente Winschoten. In de gemeente Breda werden de adviezen achter op de meterkaart gedrukt.

Door middel van een overdruk van een artikel uit het blad "Pro Cive" waarschuwt het hoofd van de luchtbeschermingsdienst in Winschoten de inwoners voor het gevaar van een ander model brandbommen. In dit artikel wordt benadrukt dat deze (Engelse) brandbommen vaak wel door de burger met water en zand te bestrijden zijn.

Een papieren zak voor zand. Waarschijnlijk bedoeld om op zolder of in hogere delen van het huis snel een brandbom te kunnen doven. 

Een verbanddoosje voor touristen...ook onderweg kon er van alles gebeuren. Deze ongebruikte doos komt uit Wolphaartsdijk, Zeeland. Aan de K-nummers op de verpakkingen, gebruikt voor de papierdistributie, is ter herleiden dat dit doosje tussen 1941 en 1945 geproduceerd is. 

Een SOS verbanddoosje. Klein genoeg voor een binnenzak. Zou dit genoeg zijn in een noodsituatie? 

Een speciale gasdoos  / verbanddoos van Brocapharm

Hieronder een Eshaco verbandpakje met een nog onbekende codering er op: Unica H.L.B. 44-1. Mogelijk betekent H.L.B. Hoofdinspectie Luchtbescherming?