Luchtbeschermingsdiensten LBD

De luchtbeschermingsorganisatie bestond feitelijk uit een vrijwillig deel en een deel met ambtelijke functionarissen. Vrijwillige functies betroffen vooral die van de blokbescherming. Daarnaast waren er ambtenaren die, in geval van luchtgevaar, een speciale taak toegewezen hadden gekregen in de luchtbeschermingsorganisatie. Per gemeente kon het aantal verschillende diensten nogal variëren. De benaming werd in de loop van de jaren steeds meer gelijkgetrokken. Uniforme mouwbanden en schildjes gaven duidelijkheid over de rol van de drager in de hitte van de strijd. 

Eem bewijs van verzekering tegen de gevolgen van een ongeval bij uitvoering van luchtbeschermingstaken in de luchtbeschermingsdienst, afkomstig uit de gemeente Heemstede, 1942.

Mejuffrouw G. van Leeuwen was in dienst bij de luchtbescherming van Aalsmeer. Wat haar taak was, wordt niet vermeld. Wel is het legitimatiebewijs voorzien van een pasfoto, wat zeker niet algemeen voorkomend was. Na invoering van het persoonsbewijs (vanaf 1941) was de noodzaak hiertoe ook verdwenen. 

Een legimatiebewijs uit Woerden, gedateerd 1940. Vanaf 1941 zouden steeds meer materialen en benamingen gestandaardiseerd worden. Ook de identiteitsbewijzen van de luchtbescherming zouden een uniform uiterlijk krijgen. Rechts een brochure over de opleiding van de bewakingsdienst, uitgegeven in Amsterdam in 1938. 

Links een mouwband van de reguliere brandweer van Rotterdam, spuitploeg 6, 1940. In het midden een zelfde model van spuit 8, manschap no. 25. Na 1940 waren deze mouwbanden niet meer in gebruik.

Behalve de al bestaande reguliere brandweer werd er in de blokken vaak een blokbrandweer ingesteld. Duizenden vrijwilligers zouden in Nederland toetreden tot de blokbrandweer. 

In veel gemeenten werden brandweer armbanden uitgereikt volgens een uniform model zoals die hieronder zijn afgebeeld (gemerkt met Leiden, Zaandam en Rotterdam. Vanaf 1941 kwam landelijk het zwarte emaillen model in gebruik. 

Emaillen armschildjes, gebruikt vanaf ca 1941. 

Deze herhalingscursus voor gemeentelijke gas-specialisten, gehouden in Delft in januari 1940, was waarschijnlijk bedoeld voor leden van de chemische dienst. Het boek Strijdgassen werd in 1941 door een Limburgse cursusleider geschreven om cursisten geen aantekeningen meer hoefden te maken maar na de cursus een naslagwerkje hadden. 

Vroeg model stoffen mouwband en later emaillen armschildje, gebruikt vanaf ca 1941

R.J. Escher uit Rijswijk Z.-H.  was ingedeeld bij de Chemische Dienst in zijn woonplaats.

Cursusmateriaal bedoeld voor de geneeskundige dienst, dit exemplaar is gebruikt in Doesburg. 

Het Rode Kruis en Oranje Kruis gaven diverse handleidingen uit. Hier stond onder ander in beschreven hoe gewonden eerste hulp konden krijgen, slachtoffers vervoerd konden worden of hulp konden krijgen na een gasaanval.

Het linker boekje is op het schutblad voorzien van het stempel van de luchtbescherming Heerlen. Dit boekje werd uit Heerlen meegenomen door dhr. RA Schoffelen. Hij was in Heerlen ondergedoken als student. 

Het middelste boekje is voorzien van het opschrift Luchtbescherming Gorssel.

Onderaan links een uitgave uit 1941 bedoeld voor de opleiders in EHBO. Ook hierin een hoofdstuk luchtbescherming met daarin duidelijk verwoord dat het luchtwapen in deze oorlog even belangrijk blijkt als het land- en zeewapen. De middelste boekjes "Vragen en antwoorden" werden kort achter elkaar in een nieuwe oplage gedrukt; de vraag was duidelijk fors toegenomen... 

Een uitgave van de NVL afdeling Rotterdam-Charlois:

Dit boekje was eigendom van mej. Annie Rookers (geb. 1918). Al op jonge leeftijd was zij helpster bij het Roode Kruis in Den Helder. Zij maakte de eerste oorlogsweken al veel mee. Later is zij onderscheiden voor haar werk. 

Annie Rookers in Den Helder, ca 1938-1940

Dhr. de Vette uit Delft had voor zijn Rode Kruis werkzaamheden de beschikking over een pas die hem vrije doorgang gaf bij Luchtalarm.

Legitimatiebewijzen van S.Grin uit Den Haag, E.Rabbers uit het dorp Westerbork en P.W.Mes uit Krimpen aan den IJssel. Allen lid van de geneeskundige dienst.

Legitimatiebewijs van mej. Nieuwsma uit Leeuwarden, ingedeeld bij afdeling 2 van de Geneeskundige Dienst.

Een mouwband van de verpleging van de luchtbeschermingsdienst; gezien het lettertype waarschijnlijk een mouwband uit de beginperiode van de luchtbescherming. 

Hieronder een mouwband van de EHBO uit Schipluiden. 

Een nog niet uitgereikte mouwband van de geneeskundige afdeling. 

Een mouwband van de geneeskundige dienst. 

Een mouwband van de geneeskundige Dienst die is gemaakt door de achterkant van een andere te bestempelen. 

Emaillen armschildjes, gebruikt vanaf ca. 1941. Let op de verschillende sterren bovenaan.

Dhr. P.L. Gille (geb. 1906) van de Hoeksekade uit Bergschenhoek had in zijn diensttijd al de nodige ervaring opgedaan als militair (zie de kraagspiegels op zijn uniform) en maakte later deel uit van de geneeskundige dienst in Bergschenhoek. Op de rechter foto zijn gasmasker met zeepstift en armband in draagzak.

Dhr. van Toren uit Rotterdam-West was een van de ooggetuigen van het bombardement in 1943. Hij verleende hulp direct na het tragische, door de geallieerden verkeerd uitgevoerde, bombardement op een woonwijk. 

De EHBO vereniging "Westelijk Rotterdam" bracht een compact boekje van acht bladzijden uit over "Eerste hulp bij luchtaanvallen". Het kon onder andere gekocht worden bij de penningmeester van de vereniging aan de Schietbaanlaan. De "Handleiding voor den Roode Kruisman en voor den EHBO-er tot het verleenen van eerste hulp aan gaszieken" was op hetzelfde adres verkrijgbaar. Deze handleiding kwam al uit in 1937 en bevat veel afbeeldingen van bijvoorbeeld gasmaskers. Daarvan zijn er nogal wat die ook in de catalogi van gasmaskers van de Duitse fabrikant Draeger voorkomen. Het boekje "Wat doet gij bij ongelukken of gasgevaar" is ongeveer van dezelfde strekking en bovendien ook uit Rotterdam West. Dit boek is in een wat andere vorm opgesteld met maar liefst 1435 vragen en antwoorden. Ook uitgeverijen Kosmos en de Tijdstroom brachten een uitgave uit over eerste hulp bij luchtaanvallen. In een publicatie van de afdeling Den Haag wordt de inhoud van de cursus E.H.B.L. toegelicht (Eerste Hulp Bij Luchtaanvallen). 

Ook voor de bescherming van bijvoorbeeld monumenten werden ambtenaren en mogelijk ook burgers aangesteld.

Hieronder het legitimatiebewijs van dhr Klinkhamer uit Amsterdam die aanvankelijk plaatsvervangend Evacuatieleider was maar later lid van de Kunstbescherming.

Een brochure over de zorg voor monumenten bij luchtgevaar met een artikel van S.B. Modderman. 

Een op een officiële akte gelijkend document dat op of in monumentale gebouwen werd geplaatst om aan te duiden dat deze onder bescherming van het departement van opvoeding, wetenschap en kultuurbescherming waren gesteld. Dit specifieke exemplaar is van de Ridderzaal op het Binnenhof in Den Haag.

Over dit schild is weinig informatie beschikbaar. Het werd op de borst gedragen door middel van bevestiging aan een ketting om de nek. Dit schild komt uit de omgeving Zaandam, mogelijk gebruikt voor de scheepvaart tussen IJmuiden en Amsterdam? Een andere bron meldt dat dit schild gebruikt werd om groepen mensen, al dan niet van luchtbeschermingsdiensten, in een voor hen onbekende omgeving, een straatloods in dit geval. 

Hieronder een mouwband van de herstellingsdienst uit Schipluiden. 

Een mouwband van de opruimingsdienst. Deze diensten zouden later opgaan in één nieuwe dienst. 

Emaillen armschildjes, gebruikt vanaf ca 1941

Na het volgen van een cursus werd de heer S.I. de Leeuw ingedeeld bij de ordedienst. Het schriftelijke bewijs is gedateerd 20 april 1940. De oorlog zou drie weken later uitbreken.

Hieronder een mouwband van de ordedienst uit Schipluiden. 

Emaillen armschildjes, gebruikt vanaf ca 1941

Legitimatiebewijs van J.J. Vroegop, Voorburg. "Ordedienstman". 

Mouwband van een Ordonnans van de luchtbeschermingsdienst uit Zaandam.

Een vroeg model mouwband van de politie. De band is hergebruikt op de achterzijde, vandaar de verkleuring.

Een mouwband van de technische Afdeeling, waarschijnlijk de voorloper van de technische dienst. 

Emaillen armschildjes, gebruikt vanaf ca 1941

De uitkijkdienst was de luchtwachtdienst van de LBD en had tot taak te observeren, mogelijke bedreigingen te signaleren en stond op deze manier aan het begin van de alarmeringsketen. vaak werd gebruik gemaakt van hooggelegen posten in kerken, watertorens of fabrieken. Hier een mouwband uit Schipluiden. 

Emaillen armschildjes, gebruikt vanaf ca 1941

Het valt soms niet mee om verschillende typen vliegtuigen te kunnen onderscheiden en te bepalen van welke nationaliteit de toestellen zijn. In de jaren dertig is de belangstelling voor vliegtuigen groot en er is aardig wat drukwerk voorhanden over de diverse modellen. Sommige boekwerkjes worden in de oorlog verboden. Er komt een zakboekje uit dat in zowel Duitse als Nederlandse uitgave verschijnt en jaarlijks wordt aangevuld. Het getoonde boekje geeft de "stand van zomer 1943". 

Folder van technisch bureau Duiker voor Zeiss verrekijkers, te gebruiken door de Luchtbeschermingsdienst. 

Emaillen armschildjes, gebruikt vanaf ca 1941

Legitimatiebewijs uit IJsselmuiden van C.Ravenhorst, ingedeeld bij de Verbindingsdienst.

Een emaillen schildje van het model zoals gebruikt vanaf ca. 1941 en een identiteitsbewijs uit Amersfoort.

Een identiteitsbewijs en Rampkaart van dhr. Vaartjes uit Amsterdam. De getypte identiteitskaart is uitgegeven door het vervoersbureau van de luchtbeschermingsdienst Amsterdam. Hij is volgens de vermelding ingedeeld bij de "kleine benzinecommissie".

Een boekje met richtlijnen voor electriciteitsbedrijven. Het is nog onduidelijk of het personeel ingedeeld was bij een afdeling van de luchtbeschermingsdienst. Misschien de technische dienst?

Een vroege mouwband voor de afdeling Lichtgas. Mogelijk was er naast dit model (voor personeel van gasbedrijven?) dus ook voor het personeel van de elektriciteitsbedrijven nog een apart model mouwband.

Een waterkaart voor eventueel gebruik van nooddrinkwater voorzieningen bij calamiteiten, afkomstig van de Luchtbeschermingsdienst in Leeuwarden.